عکاسی در جهان امروز با پیشرفت تکنولوژی و در دسترس‌بودن عمومیت یافته است. اما با وجود این گسترش در میان مردم و انباشت خارج از تصور عکس‌های منتشر شده در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، عکاسی هنری و مستند و گونه‌های مختلف عکاسی حرفه‌ای، هنوز جایگاه خود را حفظ کرده و با دردست‌داشتن پیشرفته‌ترین دوربین‌ها هم نیاز به آموزش و نگاه عکاسانه برای ساخت و پرداخت یک عکس لازم و ضروری است.
با همه این پیشرفت‌ها و گستردگی در کمّیت عکس، جشنواره‌های عکس به‌صورت اختصاصی و عمومی نیز در جهان رو به فزونی گذاشته است. بعضی از جشنواره‌ها تک‌رسانه‌اند و موضوع عکاسی دارند و حتی در عکس هم شاخه معینی را برای ارسال اثر تعیین می‌کنند. اما هستند جشنواره‌هایی که رسانه‌های گوناگون را در برمی‌گیرند که عکس هم بخشی از آن است.
در میان جشنواره‌های متعددی که در کشور ما برگزار می‌شود، جشنواره هنرهای تجسمی فجر به دلایل متعددی برای جامعه عکاسانی که هم به‌صورت حرفه‌ای عکاسی می‌کنند و هم آنها که عکاسی را به‌مثابه کار هنری صرف در نظر گرفته‌اند، اهمیت دارد. اهمیت آن هم به لحاظ عمومیت و سراسری بودن جشنواره است و هم به علت اینکه با موضوع آزاد در کنار رسانه‌های دیگر برگزار می‌شود و می‌تواند جایگاه جشنواره سالانه هنر را داشته باشد.
در ۱۴ سال گذشته، نیمه دوم سال یکی از فعالیت‌های هنرمندانی که به شرکت در جشنواره‌ها علاقه دارند، معطوف به حضور در جشنواره هنرهای تجسمی فجر بوده است. بخش عکس جشنواره تجسمی فجر هم جزء بخش‌های پرطرفدار بوده و تعداد آثار ارسالی و کیفیت آنها محل بحث بوده است.جلسه انتخاب آثار عکس برای چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر هم معمولاً طبق انتظار، طولانی و پرچالش می‌شود. بحث‌های متعددی که برای پذیرفتن و یا رد کردن یک مجموعه عکس بین داوران درمی‌گیرد، خود بدل به نمایشی عکاسانه می‌شد.
بخش عکس چهاردهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر هم از این قاعده مستثنی نبود و کریم متقی، فرهاد سلیمانی و مجید ناگهی به همراه دبیر این بخش محمدمهدی رحیمیان، بیش از ۲۰۰۰ عکس را دیدند و نظر دادند که کدام در جشنواره باشد و کدام نباشد.
* مجموعه‌عکس‌ها از تک‌عکس‌ها پیشی گرفتند
کریم متقی عکاس و مترجم درباره آثار رسیده به جشنواره به فارس گفت: از مجموع تک عکس‌ها و مجموعه عکس‌هایی که برای ورود به نمایشگاه انتخاب کردیم، باید گفت که این عکس‌ها همه ظرفیت عکاسی ایران نیست و شاید در شکل جشنواره‌ای این طبیعی باشد و انتظار زیادی است که یک جشنواره بتواند تمام ظرفیت عکاسی کشور را در خود جمع کند.
فرهاد سلیمانی هم دیگر داور بخش عکس جشنواره در همین زمینه معتقد است: در آثار ارسالی مجموعه‌ها قوی‌تر بودند. وقتی شما روی موضوعی تمرکز می‌کنید و ابعاد مختلف آن را با چند عکس موفق بیان می‌کنید طبیعتاً از تک‌عکس بهتر است و در مجموعه عکس‌ها نقش تألیفی عکاس و روایتگری او از موضوع بیشتر است. به نظرم عکاسان در مجموعه موفق‌تر بودند. شاید می‌توانستیم از طریق فراخوان عکاسان را طوری هدایت کنیم که مجموعه‌ها بهتر از این هم باشد. برای همین گاهی در مجموعه‌ها انسجام لازم را نمی‌دیدیم و چون موضوع آزاد بود، این قضاوت را در کار سخت می‌کرد و وقتی موضوع آزاد است، شما برای انتخاب و داوری چند رویکرد را مشخص می‌کنید و می‌گویید این عکس، آرت است و آن دیگری مستند و یا مجموعه است و تک عکس و قضاوت بین اینها دشوار است.
سومین داور هم مجید ناگهی بود که درباره آثاری که در جلسه انتخاب دیده بود گفت: تا حدودی کارهای حرفه‌ای را در آثار رسیده به جشنواره دیدیم. البته باید بگویم که مشکلات فراخوانی داشتیم. می‌توانستیم در فراخوان متقاضیان را هدایت کنیم و این در کیفیت جشنواره بسیار مؤثر بود.
* استیلای غم در عکس‌های رسیده مشهود است
مسأله دیگری هم هست که به بیرون از دایره جشنواره ارتباط دارد که نمی‌شود آنها را نادیده گرفت، یعنی همه جوانب اجتماعی و بیرونی که بر جامعه و هنر تأثیر می‌گذارد. مسأله کیفیت عکس‌ها برای هر جشنواره و هر داور که آنها را انتخاب می‌کند بسیار مهم و از جهتی هم اعتباری است. در زمینه کیفیت آثار رسیده به جشنواره داوران دیدگاه‌های خود را مطرح کردند. در این باره متقی گفت: در زمینه کیفی طبیعتاً هر نهادی که جشنواره را برگزار می‌کند و هر داوری که داوری می‌کند می‌خواهد که عکس‌های درست انتخاب و نمایش داده شود. از عکس‌هایی که به دبیرخانه رسیده بود بهترین‌ها را انتخاب کردیم که البته این بهترین‌ها هم ماحصل رأی ۳ نفر بوده است که با دقت و چالش بسیار زیاد این کار انجام شده است.
نظر فرهاد سلیمانی را هم درباره حال و هوای آثار بخوانید که گفت: عکس‌هایی که به جشنواره آمده از جهت اینکه حال و هوای غم بر کارها حاکم است، می‌توانیم رد پایی از زندگی امروز را با همه سختی‌های کرونا و تنگی معیشت مردم ببینیم. اما اگر کمی جست و جو کنیم می‌توانیم فضاهای دیگری را هم ترسیم کنیم که حال و هوای واقعی تری از جامعه را هم نشان دهد.
مجید ناگهی بعد از دیدن آثار گفت: طبیعتاً مجموعه‌ها از تک عکس‌ها قوی‌تر بودند. به طور کلی باید از تک‌عکس عبور کنیم و در جشنواره‌ها به مجموعه برسیم. دلایل بسیاری دارد. قضاوت دقیق کار عکاس در مجموعه رقم می‌خورد و نگاه و روایتگری عکاس در مجموعه اتفاق می‌افتد. ما با عکاسانی رو به رو بودیم که برخی تجربه‌های آکادمیک داشتند و برخی هم تجربه‌های فردی. اما انتظاری که در این سطح جشنواره ای داریمف استفاده درست از این تجربه‌ها در حد و قواره حرفه ای است. و سعی ما این بود که موارد انتخاب شوند که قواره استاندارد داشته باشند و سختگیری و چالش زیادی در انتخاب داشتیم.
* اغلب هنرمندان نمی‌دانند که چگونه باید استیتمنت بنویسند
در سال‌های اخیر یکی از چالش‌های هنرمندان نوشتن بیانیه (استیتمنت )و چیدمان و ارائه اثر هنری برای جشنواره بوده است. در این جلسه انتخاب اثر هم این مساله کاملاً به چشم می‌آمد. متقی در این باره گفت: یکی از مسایلی که در انتخاب‌ها داشتیم مساله بیانیه‌نویسی هنرمندان بود. این ضعف البته از قرار همه هنر را در بر می‌گیرد و هنرمندان نمی‌دانند که چگونه باید استیتمنت بنویسند. بعضی از کارها خیلی خوب بود اما با یک استیتمنت ضعیف ارائه کار دچار نقصان بود و عکس این موضوع راه م دیدیم که یک مجموعه نه چندان قوی با یک متن قوی به خوبی نمایش داده می‌شد. نکته مهم دیگر چینش عکس‌ها در مجموعه‌ها بود. متاسفانه در دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌ها عکاسان دوره ای نمی‌بینند که بدانند چگونه یک مجموعه عکس گردآوری کنند و حس روایتگری مجموعه را چگونه نشان دهند.
او گفت: در آثار رسیده به جشنواره، مجموعه‌ها از هر نظر غالب بودند. اما در تک عکس‌ها گاهی هنرمند کپشنی نوشته بود که عکس را معلق می‌کرد. در کپشن‌ها بیشتر توصیف می‌دیدیم. همان چیزی را که در عکس بود عکاس می‌نوشت و چیزی فراتر از قاب عکس را در متن‌ها نمی‌خواندیم.
* ایده‌های خوبی که در اجرا ضعیف است
فرهاد سلیمانی نیز در این باره معتقد است: خیلی از کسانی که در جشنواره شرکت کرده‌اند لزوماً تحصیل کرده عکاسی یا هنر نیستند. از فضاهای دیگر آمده اند و مجموعه‌های خوبی هم کار کرده اند. ایده‌های خوبی دارند اما چون اشراف بر جریان عکس نداشته‌اند، انتخاب خوبی نکرده‌اند و شاید با حذف یکی دو تا عکس از مجموعه، کارشان می‌توانست برای جشنواره انتخاب شود. و این حسرت برای من باقی ماند که چرا بعضی از کارها با ایده‌های بسیار خوب، ارائه‌های ضعیفی داشتند.
در پایان مجید ناگهی به جایگاه جشنواره و اینکه جشنواره باید برآیند هنر سال گذشته خود باشد اشاره کرد و گفت: جشنواره‌ها لزوماً برآیند جامعه عکاسی و حتی جامعه ایران نیستند و نباید چنین هدف و ادعایی هم داشته باشند. از طرفی چون موضوع و رویکرد آزاد است، با شکل حرفه‌ای از کار مواجه نمی‌شویم. موضوع و رویکرد مشخص در یک جشنواره می‌تواند هم به هنرمند و هم به داوران کمک کند تا بتوانند حرفه‌ای و در شکل هنرمندانه‌ای نمایشگاه را ارائه کنند.
وی ادامه داد: از سوی دیگر چون مدت‌هاست که دوسالانه و مسابقات بزرگ نداریم که فرآیند بزرگ و درست و دقیق داشته در حوزه مسابقات عکاسی داشته باشیم، بار همه اینها بر دوش جشنواره فجر می‌افتد. جشنواره فجر نه در سیاستگذاری و نه در اجرا نمی‌تواند پاسخگوی چنین چیزی باشد که در رشته عکاسی جشنواره فجر همه رویکردها و قالب‌ها را ببینیم. در واقع مجموعه فجر نمی‌تواند همه کمبودها را به دوش بکشد. در حال حاضر در شرایط سختی هستیم. هم برای جامعه هنری و هم برای برگزار کننده. جامعه هنری توقعاتی از نهادهایی مانند جشنواره دارد که در جای دیگری محقق نمی‌شود و در این شرایط جشنواره هم نمی‌تواند همه این توقعات را برآورده کند. اما ناخواسته این توقعات به گردن جشنواره فجر می‌افتد. باید کج دار و مریز رفتار کنیم تا به شرایط ثبات برسیم.