خاستگاه اصلی آن، کردستان ایران و عراق است اما برخی از پیروان آن اقوام لر، فارس و آذری هستند. منطقه‌ی "کرندغرب" از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین نقاطی است که یارسانان در آن حضور داشته‌اند. ساختار امروزی اهل‌حق به سده‌ی هفتم و دوران "سلطان سهاک"، بنیان‌گذار اهل‌حق که به نام‌های "سلطان حقیقت" و "صاحب کرم" نیز شناخته می‌شود، بازمی‌گردد. سلسله مراتب در اهل‌حق جایگاه ویژه‌ای دارد که میر یا سید بالاترین آن است، یارسانان در برابر میر سر تعظیم فرود می‌آورند و زنان سید نیز جایگاه بالایی میان دیگر زنان دارند. چند همسری میان اهل‌حق کاری ناپسند است و درستی را در به کمال رساندن یک زن می‌دانند، سهم‌الارث زنان یارسان مانند زنان شیعه است. در جم‌خانه، دعا دادن نذری با بستن حلقه‌ای از سمت راست آغاز می‌شود و در پایان پس از تقسیم سهم جم، یک نذری یا شکلات روی زمین به‌عنوان سهم زنی که دست‌ها و زمان خود را صرف به ثمر رساندن نذری کرده است، گذاشته می‌شود.

اهل‌حق از مجموعه‌ای از آیین‌ها، اعتقادها و تفکری خاص پیروی می‌کنند که تخطی از آن بیرون رانده شدن از جامعه‌ی یارسان را به دنبال خواهد داشت. "سرسپردن" و "مُهر داشتن سبیل" (سبیلی که تراشیده نشده باشد) دو رکن اصلی برای ورود به جامعه‌ی یارسان است، بریدن یا کوتاه کردن سبیل به معنای پذیرفتن خروج از جامعه‌ی یارسان تلقی می‌شود. سرسپردگی، اعتقاد مشترک یارسانان به پیروی از رهبری از خاندان‌های یازده‌گانه در کلام و عمل است. از دیگر اعتقادهای اهل‌حق، باور به "دون‌آی‌دون"؛ نوعی از تناسخ است که در آن، انسان چندین بار پس از مرگ به کالبد جدید بازمی‌گردد تا به تکامل برسد. یارسانان معتقدند اولیااللّه در تکامل می‌زیستند و رسیدن به آن درجه از کمال برای انسان، تنها از راه ریاضت و چله‌نشینی امکان‌پذیر است، بااین‌حال بسیاری از سالکان و دراویش در پیمودن این راه ظرفیت و توان روحی خود را از دست می‌دهند و از رسیدن به انتهای راه ناکام می‌مانند.

نذری دادن میان یارسانان از آیین و جایگاه خاصی برخوردار است، حیوان قربانی باید نر و بدون نقص ظاهری باشد، نذری خام را ناقص می‌دانند و به همین دلیل از توزیع گوشت، برنج یا مواد خوراکی خام پرهیز می‌کنند. خوراک نذری گوشت و برنج پخته و پیچیده در نان خانگی است که به آن "شوربا و نوواله" می‌گویند، پس از پخت غذا دعایی به خوراک نذری می‌خوانند که به این کار "دعا دادن" گفته می‌شود، پیش از دعا دادن هیچ فردی حق چشیدن غذا را ندارد، نذری در سینی‌های بزرگ چیده و روی آن پوشانده می‌شود، این مساله ریشه در اعتقاد به لزوم کامل بودن نذری برای گیرنده‌ی آن دارد. یارسانان برای کامل شدن نذری آب‌ گوشت را در کاسه‌ای ریخته و در کنار شوربا و نوواله توزیع می‌کنند. اعتقاد به پاک و کامل بودن نذری سبب شده تا یارسانان، هیچ یک از اجزای قربانی را دور نمی‌ریزند و ورود خون قربانی به خاک را نیز نادرست می‌دانند، روده‌ و دیگر اجزای غیرخوراکی را می‌فروشند و پس از خرید شکلات و دعا دادن به آن، نذری را میان مردم پخش می‌کنند.

از مهم‌ترین ارکان اهل‌حق، "جم" و "جم‌خانه" است. یارسانان به عبادت گروهی و اثرگذاری آن اعتقاد دارند، به همین دلیل و براساس اعتقاد به پرهیز از وجود نقص در دعا و نذری، از ورود زنان و کودکان نابالغ به جم‌خانه؛ جمع عبادت‌کنندگان جلوگیری می‌کنند. نام‌گذاری کودکان، سرسپردن و برخی دیگر از امور مهم یارسانان نیز در جم‌خانه‌ انجام می‌شود. عبادت با نواختن تنبور و خواندن اشعاری از شاعران یارسان با صدای بلند انجام می‌شود و در پایان، شکلات یا نذریِ دعاداده میان مشتاقان حاضر در عبادتگاه توزیع می‌کنند. گیرنده‌ی نذری برای ادای احترام با هر دو دست نذری را دریافت و پس از بوسیدن آن به کناری می‌رود.

تنبور ساز مقدس یارسانان است که از چوب گردو و توت آن را می‎‌سازند، تقدس درختان گردو و توت میان اهل‌حق به اندازه‌ای است که برای قطع کردن آنها، دعا خواندن و قربانی کردن در پای درخت را بر خود واجب می‌دانند. اشعاری که در نواختن تنبور خوانده می‌شود، قدمتی چند هزارساله دارند و اشعار "مجازی"؛ شعر شاعران گمنام با تنبور خوانده نمی‌شود. در جم‌خانه‌، تکیه، امام‌زاده و مانند آن، مقام‌های حقانی شامل اشعار 40 درویش دنباله‌روی سلطان اسحاق در وصف و ستایش ائمه‌اطهار را می‌خوانند. از تنبور در مراسم عروسی و تولد به دلیل جایگاه بالای آن استفاده نمی‌کنند، یارسانان همچنین هنگام دفن میت، با تنبور ذکری با مضمون فانی بودن دنیا و باقی بودن حق می‌خوانند و جسم را تقدیم خاک و روح را تقدیم خدا می‌کنند. در عزاداری امام حسین‌ (ع) و تعزیه،‌ در کنار تنبور سرنا و دهل نیز می‌نوازند.

عید "خوانکار" یا "خانکار" مهم‌ترین مراسم جامعه‌ی اهل‌حق است که همه‌ ساله پس از روزه‌ای سه‌روزه جشن گرفته می‌شود. در این روز جامعه‌ی یارسان از نقاط گوناگون راهی شهر دالاهو می‌شوند و با حضور در محل زندگی "سید نصرالدین حیدری گوران"، با رهبر معنوی خود دیدار می‌کنند. دیدار با "آقا سید نصرالدین"، تنبورنوازی گروهی و خواندن اشعار عرفانی با صدای بلند از بخش‌های عید خوانکار است.