ده درصد جمعیت خراسان شمالی ترکمن هستند. همین کافی است که این استان در پرورش اسب و هنر سوارکاری حرف هایی برای گفتن داشته باشد. اگرچه پرورش اسب به صورت سنتی در راز و جرگلان و مانه و سملقان مرسوم است اما آوازه تربیت اسب و باشگاه پرورش اسب چند سالی است از خراسان شمالی به گوش می رسد. این آوازه به خاطر هنر بانویی در مرز ایران با ترکمنستان است.
روستای یوقان برج، نشانی بانویی بود که در پرورش اسب، نمونه کشوری شده است.
به شهر مرزی غلامان که رسیدم بعد از سد زیبای سومبار ، هفت کیلومتر از جاده آسفالته را طی کردم و به روستای خالی از سکنه یوقان برج رسیدم تا با این بانو که در قامت یک مرد فعالیت می کند، گفتگو کنم.
وقتی خودم را به عنوان خبرنگار معرفی کردم با استقبال خانواده مهمان نواز رحیمی مواجه شدم.
نام باشگاه پرورش اسب لهراسب است؛ باشگاهی که پشت نام آن کوهی از اراده، پشت کار و سخت کوشی خوابیده است.
فرزانه‌ی ۵۰ ساله که با تحمل سختی‌های بسیار از سال ۸۰ با هزینه اولیه ۳۰۰ هزار تومان و با خرید دو کره اسب با همراهی همسرش علی اکبر توانسته با شگاه را به جایی برساند که اکنون حدود ۵۰ سر رأس اسب را پرورش می‌دهد.
روزی که خانم رحیمی فکر می‌کرد نگهداری و پرورش اسب کار بیهوده‌ای است و هیچ ثمری برای آن‌ها ندارد گذر یک عکاس بجنوردی به این روستا و عکاسی از اسب‌ها و انتشار آن در فضای مجازی کمک بزرگی به خانم رحیمی کرد. هنر امید شکری، اکنون باعث شده در دورافتاده‌ترین منطقه استان، پرورش اسب اصیل ترکمن رونق پیدا کند و این بانوی کارآفرین، امسال با وجود محدودیت‌های کرونا، از محل فروش اسب، ۴۰۰ میلیون تومان درآمد کسب کند.
کار آنقدر خوب پیش رفت که حال از نقاط مختلف ایران برای آموزش، تولید و پرورش اسب مسافتی خیلی طولانی را طی می‌کنند تا به این روستا برسند به گفته پسر خانم رحیمی روز‌های پایانی هفته ۲۰ تا ۳۰ گردشگر به این مکان سفر می‌کنند و خانم رحیمی با راه اندازی اقامتگاه بوم گردی از آنان پذیرایی هم می‌کند و درآمد خوبی هم از این محل کسب می‌کند. این گونه در باشگاه لهراسب برای ۱۰ نفر مستقیم و غیر مستقیم اشتغال ایجاد کرده است.
کورس، زیبایی، تولید و پرورش
تعداد کثیری از اسب‌ها در راز و جرگلان، خام فروخته می‌شود؛ یعنی به محض بالغ شدن و قبل از بهره برداری‌ی دیگر مثل آماده شدن برای مسابقات، آن‌ها را می‌فروشند.
فرزانه رحیمی با ابراز خرسندی از پیشرفت‌های به دست آمده خود و خانواده اش می‌گوید: اگر بتوانیم خام فروشی نکنیم و اسب‌ها را برای کورس تربیت کنیم بعد از اینکه اسب‌ها در کورس مقام آوردن ارزش آن‌ها بالا می‌رود و با قیمت بالایی به فروش می‌رسند.
اسبداران خراسان شمالی با مشکلات ریز و درشتی مواجهند که برخی از آن‌ها به نبود زیرساخت‌های مورد نیاز این صنعت و برخی نیز به هزینه بالای نگهداری اسب و حمایت نشدن این صنعت از سوی مسئولان باز می‌گردد.
صنعت ضعیف اسب
رضا الهامی یکی از پرورش دهندگان مانه و سملقانی وضعیت صنعت اسب را بسیار ضعیف ارزیابی می‌کند و می‌گوید: امکانات و زیرساخت‌های کافی برای این صنعت را در استان نداریم، اما از خراسان شمالی، بهترین نژاد اسب ترکمن را در ایران دارد.
وی که حدود ۳۰ رأس اسب دارد و برای ۳ نفر اشتغال ایجاد کرده است می‌افزاید: تولید کنندگان به علت نبود زیر ساخت‌ها به خام فروشی روی آوردند و برای کسب درآمدو تهیه نهاده‌های دامی کره‌هایی که هنوز برای مسابقات آماده نشده با قیمت خیلی پایین به فروش می‌رسانند و در نهایت اکثر تولید کنندگان متضرر می‌شوند.
الهامی با بیان اینکه گردش مالی از محل فروش اسب در دو سال گذشته، ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون بوده می‌گوید: هر ماه حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان هزینه علوفه و نگهداری هر اسب است که بیشتر از درآمد و گردش مالی آن است.
آسیب کرونا به صنعت اسب
رضا الهامی می‌گوید: کرونا اثر منفی روی این صنعت گذشته و در پی آن، مسابقات کورس محلی و کورس روستا‌های مرزی منحل شده. از طرفی دو سال است که جشنواره زیبایی برگزار نشده.
کم توجهی به صنعت اسب
ساجدی یکی دیگر از تولیدکنندگان که دل پری از مشکلات سر راه این صنعت دارد می‌گوید: هر اسب ماهانه ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلو جو و علوفه می‌خورد، اما هر ماه فقط ۴۰ تا ۵۰ کیلو جوی یارانه می‌گیریم.
این پرورش دهنده که ۱۷ سال تجربه دارد می‌گوید: هر چه کره اسب می‌فروشیم صرف تهیه خوراک و هزینه نگهداری برای سایر اسب‌ها می‌شود و گردش مالی بازگشت ندارد.
نبود صادرات، افسار رونق اسب ترکمن را می‌کشد
سجادی می‌گوید: بزرگترین کاری که می‌شود برای رونق این صنعت انجام داد ایجاد فضای صادرات به خارج از کشور است چرا که نژاد اسب‌های ایرانی از جمله کرد، عرب و ترکمن خواهان زیادی در خارج از کشور دارد و قیمت‌های خوبی را نیز حاضر هستند پرداخت کنند، اما زیر ساخت‌های صادرات در استان فراهم نیست
البته به گفته وی اکنون اسب اصیل ترکمن کم داریم و باید در ابتدا به تولید اسب ترکمن با نژاد خالص اقدام کنیم تا تعداد اسب‌ها زیاد شود و مورد پسند کسانی که در خارج به صورت حرفه‌ای اسبدوانی می‌کنند قرار بگیرد تا بتوان از این صنعت که ارزش افزوده بالایی دارد صادرات داشته باشیم.
سجادی می‌گوید: راه دیگر تقویت این صنعت آن است که یک میدان اسبدوانی استاندارد و اصولی در استان ایجاد شود تا هر ماه اسب‌ها در کورس شرکت کنند و خرج خود را در بیاورند.
جشنواره بهاره اسب شاید سال ۱۴۰۰
استانداری برای جشنواره بهاره ۱۴۰۰؛ ۱۰۰ میلیون تومان تصویب کرده، اما ساجدی یکی از اعضای هیأت سوار کاری استان می‌گوید: چون ما امکان برگزاری جشنواره را نداریم بایستی ۶۰ میلیون از این اعتبار برای ساخت فضا هزینه کنیم ۱۰ میلیون برای ایاب و ذهاب داوران هزینه کنیم فقط ۳۰ میلیون تومان برای جایزه برای صاحبان اسب می‌ماند که برای ۱۰۰ تا ۱۵۰ اسب شرکت کننده بسیار ناچیز است.
حلقه مفقوده در صنعت اسب
در خبر‌های کورس زمستانه گنبد قهرمانی اسب «یلکین امید» با چابکسواری یاسر جرجانی از خراسان شمالی در مسافت هزار و ۶۰۰ متر در هندیکاپ کلاس ۲ اسب ترکمن کشور شنیده می‌شود، به سراغ صاحب یلکین امید رفتم به این امید که خبر‌های امیدوار کننده‌ای از امید صلاحی بشنوم، اما صلاحی که به گفته خود سال‌ها در این راه تجربه‌های تلخ و شیرین زیادی داشته می‌گوید: خراسان شمالی از نظر تعداد اسب ترکمن مولد پایه‌ای و حمایت‌های سازمان جهاد کشاورزی و هیات سوارکاری در کشور پیشگام است، اما به علت خام فروشی، ارزش افزوده این صنعت نصیب سایر استان‌ها می‌شود.
مشکلات مختلف، نفس تاخت را از اسب اصیل ترکمن گرفته است
صلاحی می‌افزاید: به علت نبود آموزش‌های پایه‌ای و استاندارد اسب‌ها و نبود آموزش مدون و منسجم سوارکاران و چابکسواران، اسبان تولیدی استان به صورت خام از استان خارج می‌شود و این به معنای خارج شدن ارزش افزوده این صنعت از استان است.
این تولیدکننده هم نبود پیست اسبدوانی و سوارکاری را که از بدیهی‌ترین زیرساخت‌های این صنعت است، حلقه مفقوده این صنعت در خراسان شمالی عنوان می‌کند.
متوجه شدم سپاه اقدام به احداث پیست سوارکاری در علی آباد بجنورد کرده که در مرحله نخست ۴۵ میلیارد تومان بودجه تصویب شده است.
محمدعلی شجاعی استاندار ۲۷ بهمن ماه در بازدید از پیست اسب سواری سپاه استان گفت: اسب اصیل ترکمن یک ظرفیت و پتانسیل در منطقه است که باید برای توسعه این صنعت ورزشی و گردشگری تلاش کنیم.
به گفته مسئولان سپاه این مجموعه قرار است در سه مرحله اجرایی شود.
ضعف آموزش
بعد از آقای صلاحی، به سراغ دکتر غیادی، مدیرعامل شرکت تعاونی توسعه صنعت اسب رفتم. او ضعف آموزش را مهم‌ترین علت خام فروشی بیان می‌کند و می‌افزاید: بهترین اسب‌های تولیدی استان با قیمت‌های میانگین ۲۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد اما، در استان‌های برخوردار از آموزش و تربیت اسب و سوارکار، همین اسب‌ها بعد از آموزش‌های ۶ ماهه به قیمت بالای ۶۰ میلیون تومان معامله می‌شوند یعنی در یک سال ارزش افزوده سه تا چهار برابر حاصل می‌شود که تنها راه رفع آن اختصاص بودجه برای آموزش با استخدام مربیان تراز اول ملی است.
عبدالجلیل غیادی می‌گوید: به موازات تلاش‌ها برای ساخت پیست سوارکاری و انجام تست‌ها و صدور شناسنامه برای اسب ها، مسئولان و هیات سوارکاری باید برنامه ریزی می‌کردند تا اسب‌ها و سوارکاران به طور استاندارد، حداقل در سطح ملی آموزش ببینند.
وی می‌افزاید: اسبدوانی نمی‌تواند به تنهایی مشکل بازاریابی و بازار صنعت اسب استان را حل کند. مهمتر از آن، صادرات اسب و تأمین زیرساخت‌های صادراتی است.
۹۸۵ رأس اسب شناسنامه دارند
به سراغ سازمان جهاد کشاورزی متولی اصلی این صنعت نیز رفتم، مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی استان در این باره می‌گوید: در خراسان شمالی، هزار رأس اسب اصیل ترکمن وجود دارد که از این تعداد، ۹۸۵ رأس شناسنامه دار هستند.
مهدی شکاری درباره حمایت نهاده‌ای گفت: در بحث نهاده‌ها در مضیقه هستیم، اما ماهانه ۵۰ تُن سبوس در اختیار اسب داران قرار می‌گیرد و از مهر ماه به بعد نیز در دو مرحله جو توزیع شده است. این میزان هم براساس ظرفیت طرح تسهیلات در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد.
کلام آخر: اسب اصیل ترکمن جایگاه منحصر بفردی در کشور و خراسان شمالی دارد که نمی‌توان آن را انکار کرد، اما کمبود‌ها و بی توجهی‌ها سبب شده تا صنعت اسب در این استان نتواند پیشرفت کند. در عین حال فعالان این صنعت بر این باورند که این صنعت میلیاردی را هر چه سریعتر باید از خواب بیدار کرد و همچنین امیدوارند تصمیم گیری مناسب و چاره اندیشی مسئولان، مشکلات اسبداران را به حداقل برساند.
شهرستان مرزی راز و جرگلان در ۱۵۰ کیلومتری مرکز خراسان شمالی خاستگاه اسب ترکمن است و تعداد اسب‌های اصیل ترکمن در آن به بیش از ۷۰۰ سر می‌رسد.
قوم ترکمن و دیگر اقوام خراسان شمالی از قدیم به واسطه خاستگاه فرهنگی، علاقه ذاتی و دلبستگی به پرورش اسب داشته‌اند و در مراسم و مناسبت‌های فرهنگی مسابقات سوارکاری برگزار می‌کنند.
نگه‌داشتن اسب به خانه برکت می‌آورد.
کسی که اسب‌سواری می‌کند هرگز پیر نخواهد شد.
ضرب المثل اسبی به زبان شیرین ترکی: بتالَرِ نعلَ دِلَن اِشَکلَ ایاقلرنِ کِتردِ (خوستن اسب نعل بزنن اُلاغ پاشُ برداشت) در مورد کسانی به کار می‌رود که خودش را در کاری که به آن مربوط نیست دخالت می‌دهد.
آت مینان کِه دِه (اسب مال کسی است که سوارشِ) در مورد کسی به کار می‌رود که کار را به سرانجام می‌رساند.
منبع خبر : سکینه خرمی / خبرگزاری صدا و سیما